Persoverzicht

Kunstenaarsstudio Random International roept met hun interdisciplinaire installaties vragen op over mens- zijn in tijden waarin technologie de dienst uitmaakt. Hun werk is nu samengebracht in de overzichtstentoonstelling Life in a Different Resolution. Een van de klappers: een interactieve lichtkamer.

Janna Reinsma 5 oktober 2023, 14:39

Hetlijkt wel of de aardedonkere, lege ruimte zijn bezoekers in de gaten houdt: bundels licht vallen op de plek waar je loopt loodrecht naar beneden, ze schijnen je bij waar je gaat en ze doven weer achter je. Als er ook andere mensen aanwezig zijn, worden er via een soort paadjes van licht connecties gecreëerd tussen sommige bezoekers – en tussen anderen juist weer niet.
‘Het is alsof deze kamer een eigen wil heeft, een eigen persoonlijkheid die suggesties doet over hoe we ons bewegen en met wie we ons verbinden’, vertelt kunstenaar Hannes Koch, een van de creatieve geesten achter de Living Room die nu (na Art Basel Miami Beach) voor het eerst in Europa te zien is. Dat effect wordt nog versterkt door de sfeervolle akoestische, haast ademende geluidsscore van Signe Lykke.
Net wanneer je als bezoeker denkt aan te voelen hoe de interactieve ruimte ongeveer werkt, verandert de dynamiek: dan doven de lichten om je heen, terwijl in de rest van de ruimte juist overal licht schijnt. En worden mensen ineens niet via het licht verbonden, maar via zones van duisternis tussen hen in.
Gezien en gevangen
Doordat de ruimte gevuld is met mist, lijken de lichtstralen ook op tralies; een mens kan zich er evengoed door ‘gezien’ als door gevangen voelen. Koch: ‘Het doet me denken aan hoe we vaak allemaal op onze telefoons zitten, iedereen in zijn eigen kleine gevangenis. Iedereen zit hier opgesloten in zijn eigen lichtbundel. Daar schuilt ook iets droevigs in, iets frustrerends. Als alles even later weer oplicht, is dat een opluchting, en ontstaat er even een gevoel van oneindigheid en vrijheid.’
De Duitse Hannes Koch en Florian Ortkrass leerden elkaar kennen aan de Royal College of Art in Londen, en na hun afstuderen richtten ze er in 2005 de kunstenaarsstudio Random International op. Sindsdien veroveren ze de wereld met spectaculaire kunstinstallaties op het kruisvlak van kunst, muziek, design, technologie, kunstmatige intelligentie en wetenschap.
Levensgrote print
Living Room is een van de klappers op de omvangrijke overzichtstentoonstelling die Nxt Museum voor nieuwemediakunst in Amsterdam aan hun werk wijdt. Of nou ja, eigenlijk zijn zo’n beetje álle kunstwerken hier spectaculair. Of het nu de deels door kunstmatige intelligentie gegenereerde videokunst is, waarin zwermen van wonderlijke figuurtjes reageren op bewegingen van bezoekers, of de muur waarop je afbeelding zonder dat je het aanvankelijk doorhebt levensgroot wordt uitgeprint (gelukkig maar tijdelijk).
Technologische tijden
De installaties van Random International roepen wezenlijke vragen op over mens-zijn in hypertechnologische tijden: hoe kijken we naar de technologie en apparaten die ons omringen en hoe ziet zulke technologie óns? Hoe kijken wij op onze beurt weer naar de apparaten die ons zien en hoe werken we ermee samen? Wanneer krijgen we het gevoel dat apparaten een bewustzijn hebben dat ons opmerkt – en voelen we ons dan (h)erkend, betrapt of vervreemd, alleen of in gezelschap?
In de laatste, donkere ruimte van de expositie staat een imposante kluwen robotarmen die eens in de zoveel tijd druk bewegend over een rails naar voren rijdt. Tijdens die korte rit produceren lampen aan de armen – heel kortstondig – de contouren van een lopende mens.
Wandelende robotmens
Koch vertelt hoe het idee hiervoor ontstond: ‘Er bestaat 2D- animatiesoftware waarmee met behulp van bewegende punten een wandelende mens kan worden verbeeld. Florian Ortkrass en ik wilden weten of dat ook in drie dimensies zou kunnen werken en zijn ruim tien jaar geleden met dit werk begonnen, met hulp van ingenieurs en techneuten van de Biomimetic Robotics Division van de Harvard-universiteit.’
Het uiteindelijke kunstwerk heet Fifteen Points – het nabootsen van een mens bleek zelfs met slechts vijftien punten te lukken. Maar makkelijk was de imitatie van beweging bepaald niet. Er gingen vele jaren en testfasen overheen, waarin de machine erop los ratelde en trilde. Of zoals Koch het zegt: ‘Hij heeft verschillende stadia van parkinson doorgemaakt, en hij is nog steeds wonky and clonky (wiebelig en rammelend, red.).’
Souplesse en perfectie
Koch zucht hardop: ‘Ach, het is eigenlijk ook zo’n tragische figuur! Het heeft dus jarenlang geduurd voor je eindelijk begon te zien: aha, deze robot probeert ménselijk te zijn! Het laat zo genadeloos zien wat de grenzen zijn van wat wij mensen kunnen maken. En van wat machines kunnen. Zelfs met bij wijze van spreken al het geld en alle topingenieurs van de wereld kun je de souplesse en perfectie van het menselijk lichaam nog niet herscheppen.’
Na een korte stilte: ‘Dat vind ik trouwens behalve tragisch ook heel geruststellend.’
Life in a Different Solution van Random International. Nxt Museum, Amsterdam, t/m 30/6/2024.
RAIN ROOM
De beroemdste kunstinstallatie van Random International is Rain Room, waar de bezoeker zich in een interactieve ruimte begeeft waar het om hem heen regent, maar hijzelf droog blijft. In 2013 werd Rain Room in het MoMA vertoond en was het even het meest ʻgeïnstagramde’ kunstwerk ter wereld. Het is inmiddels permanent te zien bij de Sharjah Art Foundation in de Verenigde Arabische Emiraten. In Nxt Museum in Amsterdam is nu de kunstinstallatie Living Room te zien, die er een vervolg op vormt.